Podstawowe zalecenia żywieniowe w leczeniu cukrzycy

Prawidłowe odżywianie odgrywa kluczową rolę w leczeniu cukrzycy oraz pomaga zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań z nią związanych. Potwierdzają to badania obserwacyjne i kliniczne przeprowadzone w ostatnich latach.

W Polsce na cukrzycę choruje ponad 2,73 mln ludzi. 56% stanowią kobiety, a 44% mężczyźni.

Dbanie o przestrzeganie zaleceń dotyczących zdrowego stylu życia, leczenie i kontrolowanie cukrzycy pozwala w większości sytuacji uniknąć groźnych powikłań i osiągnąć zadowalającą jakość życia. Cukrzyca wymaga stałej kontroli i odpowiedniego odżywiania do końca życia chorego.

Prawidłowo skomponowana dieta sprzyja m.in. utrzymaniu stężenia glukozy na poziomie zbliżonym do wartości występujących u osób zdrowych, uzyskaniu optymalnego stężenia cholesterolu i trójglicerydów we krwi, utrzymaniu prawidłowej masy ciała, a także zapobiega ostrym powikłaniom.

Podstawowe zalecenia żywieniowe w leczeniu cukrzycy

Ilość spożywanych kalorii należy dostosować do aktualnych potrzeb organizmu, aby uzyskać pożądaną masę ciała (BMI w granicach 19-25 km/m2).Połowa spożywanych codziennie kalorii powinna pochodzić w węglowodanów złożonych, czyli produktów zbożowych pełnoziarnistych (razowych makaronów, razowego pieczywa, grubych kasz, płatków owsianych, żytnich, otrąb, ryżu brązowego), nasion roślin strączkowych i warzyw.

Węglowodany proste, oczyszczone, a w szczególnie produkty zawierające sacharozę, czyli „zwykły” cukier, glukozę, fruktozę, laktozę, dekstryny, mannozę – obecne w słodyczach, pieczywie, niektórych kaszkach dla dzieci, słodzonych napojach, musztardzie, chrzanie, chipsach, mleku, owocach – powinny być z jadłospisu wykluczone. W wyjątkowych sytuacjach spożycie cukrów prostych można ograniczyć do minimum (10-30g/dobę), ale pod warunkiem, że nie zmienia się pod ich wpływem stopień kontroli stężenia glukozy we krwi i masy ciała.

Dla osób, które szukają zamienników cukru w diecie, warto pomyśleć o przetestowaniu: ksylitolu, erytrolu, stewii czy lukumy. Są mniej kaloryczne, nie podnoszą gwałtownie stężenia glukozy we krwi i są słodsze od „zwykłego” cukru. Produkty te można kupić w sklepach organicznych, w dużych sklepach w dziale ze zdrową żywnością czy przez Internet.

Pomocne w prowadzeniu leczenia cukrzycy, szczególnie tej insulinozależnej, jest stosowanie wymienników węglowodanowych. Wymienniki węglowodanowe określają taką ilość produktu, która dostarcza 10g węglowodanów. Jakie korzyści niesie stosowanie takich wyliczeń? Posługiwanie się wymiennikami węglowodanowymi umożliwia wprowadzenie do diety wielu produktów i zaplanowaniu stałej zawartości węglowodanów w poszczególnych posiłkach.

Białko powinno być dostarczane w ilości podobnej, jak u osoby zdrowej, czyli 12-25% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. W przeliczeniu na kg masy ciała ilość białka wynosi 0,8-1.0 g/kg należnej masy ciała. U osób w podeszłym wieku zaleca się nie mniej niż 1.0-1.2 g/kg należnej masy ciała. Dzieciom i młodzieży podaje się także większe ilości białka – 2.0-4.0 g/kg należnej masy ciała, które potrzebne jest do budowy tkanek. Białko powinno być pochodzenia zarówno zwierzęcego (chude mięsa, jaja, ryby, owoce morza, chudy nabiał), jak i roślinnego (np. soja, soczewica, cieciorka, groszek).

Tłuszcze z kolei powinny stanowić nie więcej niż 30% dziennego zapotrzebowania chorego na energię. Osoba chorująca na cukrzycę powinna zwracać uwagę na jakość spożywanego tłuszczu, aby obniżać stężenie cholesterolu we krwi, a tym samym zmniejszać ryzyko wystąpienia miażdżycy. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (masło, smalec, śmietana, nabiał, tłuste mięsa) powinny zostać ograniczone na rzecz tłuszczów roślinnych (oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, olej rzepakowy). Z diety osoby chorej należy także wykluczyć produkty dostarczające kwasów tłuszczowych w formie „trans” (np. wyroby cukiernicze, margaryny twarde, chipsy, masło).

Ilość spożywanej soli powinna zostać ograniczona do 5g na dobę, czyli jednej łyżeczki. Zamiast soli można stosować większą ilość ziół, które poprawią smak potrawy.

Alkohol w diecie cukrzyka jest zakazany. Szkodzi bardziej niż osobom bez cukrzycy. Alkoholu osób z cukrzycą przyśpiesza stłuszczenie wątroby, może wywoływać hipoglikemię, kwasicę mleczanową, poinsulinową hipoglikemię oraz otyłość.

Osoby chorujące na cukrzycę powinny również pamiętać o spożywaniu błonnika pokarmowego. Jego obecność zwalnia tempo wchłaniania węglowodanów z przewodu pokarmowego. Zaleca się spożywanie ok. 25g błonnika na dobę. Wprowadzenie do diety błonnika pozytywnie wpływa na zmniejszenie dawek insuliny lub pochodnych sulfonulomocznika. Błonnik znajduje się w różnego rodzaju warzywach, produktach pełnoziarnistych, razowej mące, płatkach owsianych, kaszach, ryżu brązowym oraz w owocach.

Komponując dietę spośród produktów węglowodanowych należy wybierać te o niskim indeksie glikemicznym i dużej zawartości błonnika.

Osoba chorująca na cukrzycę powinna wypijać podobną ilość płynów, jak osoba zdrowa. Rekomenduje się ok. 1.5-2.0l wody dziennie. Zalecane płyny w diecie cukrzyka to woda mineralna, herbaty owocowe, ziołowe bez dodatku cukru, herbata zielona, kawa w ograniczonych ilościach. Płyny można pić w dowolnej porze dnia, zarówno pomiędzy posiłkami, jak i do posiłków.

W cukrzycy wskazane jest przestrzeganie stałych pór jedzenia posiłków, najlepiej co 3-4 godziny. Na ogół zaleca się 3 główne posiłki, tj. śniadanie, obiad i kolację oraz 2 przekąski w trakcie dnia, tj. II śniadanie i podwieczorek. Ilość posiłków należy dostosować do czasu aktywności – przy cukrzycy typu II zaleca się 4-5 posiłków, przy cukrzycy typu I zaleca się 6-7 posiłków.

Zawartość witamin i składników mineralnych w diecie osoby chorującej nie powinna odbiegać od norm dla osób zdrowych.

Źródła:

1. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2016″ Polskie Towarzystwo Diabetologiczne
2. Tatoń J., Czech A., Bernas M.: Diabetologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
3. Jarosz M., Kłosiewicz – Latoszek L.: Cukrzyca zapobieganie i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007